ਦਲਿਤ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀਆਂ ਦਰਦਨਾਕ ਜੀਵਨ ਹਾਲਤਾਂ ਦੀ ਵਿਥਿਆ

ਗੁਰਨਾਮ ਦਾਊਦ
 ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਦਾ ਤਾਂਤਾਂ ਬੱਝਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਹਰ ਰੋਜ਼ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਦੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਆਮ ਹੀ ਛਪ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਦੇਸ਼ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਪਿਛਲੇ ਕਰੀਬ 15 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ 3 ਲੱਖ ਤੋਂ ਉਪਰ ਲੋਕ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਕਰ ਗਏ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਅੰਦਰ ਵੀ ਇਹ ਗਿਣਤੀ ਲਗਾਤਾਰ ਵੱਧਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਮੀਡੀਆਂ ਦੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਪੜ੍ਹ ਸੁਣ ਕੇ ਇੰਜ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਸਿਰਫ ਕਿਸਾਨ ਹੀ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਅਸਲੀਅਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮਜ਼ਦੂਰ ਤੇ ਕਿਸਾਨ ਲਗਭਗ ਬਰਾਬਰ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਖੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਗਰੀਬੀ ਅਤੇ ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਭਾਰ ਨੂੰ ਹੀ ਗਿਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀ ਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ ਕੁੱਲ ਕਿਸਾਨ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਵਿਚੋਂ 87% ਕਿਸਾਨ ਅਤੇ 77% ਮਜ਼ਦੂਰ ਕਰਜ਼ੇ ਕਰਕੇ ਹੀ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਕਰਦੇ ਹਨ।  ਕਿਸਾਨਾਂ ਸਿਰ ਵੱਡੀਆਂ ਰਕਮਾਂ ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੀਆਂ  ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਕਿਸਾਨ ਖੇਤੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਲਈ ਵਾਹੀ ਦੇ ਸੰਦ ਅਤੇ ਹੋਰ ਲਾਗਤਾਂ ਲਈ ਬੈਕਾਂ ਅਤੇ ਆੜ੍ਹਤੀਆਂ ਤੋਂ ਵੱਡੀਆਂ ਰਕਮਾਂ ਕਰਜ਼ੇ ਉਪਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਂਦੇ, ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਸ਼ਾਦੀਆਂ, ਬੀਮਾਰੀ ਵੇਲੇ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਛੋਟੇ ਮੋਟੇ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਕਰਜ਼ਾ ਲੈਣਾ ਮਜਬੂਰੀ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਰਜ਼ਾ ਉਚੀਆਂ ਵਿਆਜ ਦਰਾਂ ਉੱਤੇ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਵਪਸ ਨਾ ਕਰ ਸਕਣ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ੈਤਾਨ ਦੀ ਆਂਤ ਵਾਂਗ ਵੱਧਦਾ ਹੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਰਜ਼ਾ ਮੋੜਣ ਲਈ ਖੇਤੀ ਉਪਜ ਹੀ ਕਿਸਾਨ ਲਈ ਇਕੋ ਇਕ ਆਮਦਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਹੈ। ਪਰ ਖੇਤੀ ਲਾਗਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਖਰਚੇ ਹੋ ਜਾਣ ਕਰਕੇ, ਫਸਲ ਦੀ ਮੰਡੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮਿੱਥੇ ਭਾਅ ਤੋਂ ਘੱਟ ਮੁਲ ਉਪਰ ਵਿਕਰੀ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਆਮਦਨ ਨੂੰ ਸੀਮਤ ਕਰਕੇ ਰੱਖ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਕਰਜ਼ਾ ਮੋੜਨਾ ਉਸ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਰਜਾ ਵਾਪਸੀ ਦੀ ਸਖਤੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਕਰਜ਼ਾ ਨਾ ਮੋੜਨ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦੀ ਨਮੋਸ਼ੀ ਨੂੰ ਨਾ ਸਹਾਰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਕਿਸਾਨ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਦਾ ਰਾਹ ਅਖਤਿਆਰ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।
ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਪੇਂਡੂ ਵਸੋ ਦਾ 35% ਹਿਸਾ ਮਜਦੂਰਾਂ, ਜਿੰਨਾ ਵਿੱਚ ਜਿਆਦਾ ਗਿਣਤੀ ਦਲਿਤਾਂ ਦੀ ਹੈ, ਦੀ ਹਾਲਤ ਅੱਤ ਦਰਜੇ ਤੱਕ ਨਿਘਰ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਉਹ ਵੀ ਆਪਣੀਆਂ ਜਰੂਰਤਾਂ ਵਾਸਤੇ ਕਰਜ਼ੇ ਉਪਰ ਟੇਕ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਘਰ ਦੇ ਗੁਜਾਰੇ ਲਈ ਮੱਝ ਰੱਖਣ ਵਾਸਤੇ, ਵਾਣ ਵੱਟਣ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਲੈਣ ਲਈ, ਛੋਟੀ-ਮੋਟੀ ਦੁਕਾਨ ਪਾਉਣ ਲਈ, ਰਿਕਸ਼ਾ ਜਾਂ ਆਟੋ ਰਿਕਸ਼ਾ ਲੈਣ ਲਈ, ਰੇਹੜਾ ਘੋੜਾ ਲੈਣ ਲਈ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਜਰੂਰਤਾਂ ਲਈ ਮਜ਼ਦੂਰ ਕਰਜ਼ੇ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜਮੀਨ ਮਾਲਕ ਦੀ ਜਾਮਨੀ ਦੇਣ ਲਈ ਵਗਾਰਾਂ ਵੀ ਕਰਨੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਕਰਜੇ ਵੀ ਉੱਚੀਆਂ ਵਿਆਜ ਦਰਾਂ ਉਪਰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਮੂਲ ਰਕਮ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾਂ ਮਜ਼ਦੂਰ ਮਕਾਨ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਲਈ, ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਅਤੇ ਵਿਆਹ ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਦੇ ਖਰਚਿਆਂ ਲਈ ਵੀ ਕਰਜ਼ਾ ਚੁੱਕਦੇ ਹਨ ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰਾਂ ਜਾਂ ਪੇਂਡੂ ਅਮੀਰਾਂ ਕੋਲੋ ਹੀ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉੱਚੀਆਂ ਮਹੀਨਾ ਵਾਰ ਵਿਆਜ  ਦਰਾਂ 'ਤੇ ਕਰਜ਼ਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਰਜ਼ਾ 3% ਮਹੀਨਾ (ਭਾਵ 36% ਸਲਾਨਾ) ਵਿਆਜ ਦਰ ਤੋਂ 5% ਮਾਸਿਕ ਵਿਆਜ਼ ਦਰ ਤੱਕ ਹੀ ਲੈਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਈ ਕੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਦਰ 10% ਮਾਸਿਕ (120% ਸਲਾਨਾ) ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਕਰਜ਼ਾ ਮਜਬੂਰੀ ਵੱਸ ਲੈਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਇਹ ਰਕਮਾਂ ਛੋਟੀਆਂ, ਭਾਵ ਸੈਂਕੜੇ ਜਾਂ ਹਜਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਉਚੀਆਂ ਵਿਆਜ ਦਰਾਂ ਮੂਲ ਧਨ ਵਿੱਚ ਬੇ-ਉੜਕ ਵਾਧਾ ਕਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਪੇਂਡੂ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਆਮਦਨ ਦਾ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਰੋਤ ਖੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਤਾਂ ਮਸ਼ੀਨਰੀ, ਕੀਟ ਨਾਸ਼ਕ ਅਤੇ ਨਦੀਨ ਨਾਸ਼ਕ ਦਵਾਈਆਂ ਆਉਣ ਕਰਕੇ ਲਗਭਗ ਖਤਮ ਹੀ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਜੂਨ-ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਲਈ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦਿਹਾੜੀ ਦਾ ਕੰਮ, ਭੱਠਾ ਮਜ਼ਦੂਰੀ, ਰਿਕਸ਼ਾ ਚਲਾਉਣਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਨਿੱਕੇ-ਮੋਟੇ ਕੰਮ ਕਰਕੇ ਇਹ ਗਰੀਬ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਟੱਬਰ ਦੀ ਡੰਗ-ਟਪਾਈ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਥੇ ਇਹ ਗਲ ਵੀ ਨੋਟ ਕਰਨੀ ਬਣਦੀ ਹੈ ਕਿ ਨਾ ਤਾਂ ਚੰਗਾ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਚੰਗਾ ਇਲਾਜ ਇਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਨਸੀਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਬੱਸ ਰੱਬ ਦੇ ਰਹਿਮ ਤੇ ਹੀ ਇਹ ਲੋਕ ਜਿੰਦਗੀ ਲੰਘਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਰਹੀ ਗੱਲ ਕਰਜ਼ਾ ਮੋੜਨ ਦੀ, ਜਦੋਂ ਰੁਜਗਾਰ ਉਕੱਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ, ਜਾਂ ਟੁਟਵਾਂ ਹੀ ਮਿਲਦਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇੇ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਮਜ਼ਦੂਰ ਵਿਰੋਧੀ ਨੀਤੀ, ਸਦਕਾ ਕੀਤੇ ਕੰਮ ਦੇ ਪੈਸੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਮਿਲਦੇ ਹੋਣ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਵੱਧਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਘੱਟਦੀ  ਜਾਂਦੀ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਸਭ ਕੁਝ ਮੁੱਲ ਖਰੀਦਣਾ ਹੋਵੇ, ਉਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਸੂਰਜ ਮਹਿੰਗਾਈ ਛੜੱਪੇ ਮਾਰ ਕੇ ਵੱਧ ਰਹੀ ਹੋਵੇ, ਨੋਟਬੰਦੀ ਅਤੇ ਜੀ.ਐਸ.ਟੀ ਲਾਉਣ ਵਰਗੇ ਲੋਕ ਵਿਰੋਧੀ ਕਦਮ ਸਰਕਾਰਾਂ ਚੁੱਕ ਰਹੀਆਂ ਹੋਣ ਤਾਂ ਕਰਜ਼ਾ ਮੋੜਨ ਦਾ ਤਾਂ ਸਵਾਲ ਹੀ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।
ਸੋ ਅਸੀਂ ਇਸ ਸਿੱਟੇ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ ਕਿ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਕਰਜ਼ਾ ਇਹਨਾਂ ਮੌਜੂਦਾ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਅਦਾ ਕਰ ਸਕਣਾ ਲਗਭਗ ਅਸੰਭਵ ਹੈ। ਜਿਥੋਂ ਤੱਕ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਅਤੇ ਦਲਿਤਾਂ ਦਾ ਸਵਾਲ ਹੈ ਇਥੇ ਤਾਂ ਇਕ ਹੋਰ ਸਮੱਸਿਆ ਮੂੰਹ ਅੱਡੀ ਨਾਲ ਖੜ੍ਹੀ ਹੈ। ਉਹ ਹੈ ਜਾਤੀਪਾਤੀ ਅਧਾਰ 'ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਸਮਾਜਿਕ ਜਬਰ। ਪਿਛਲੇ ਦੋ ਕੁ ਸਾਲ ਦੀ ਗੱਲ ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਜਦੋਂ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਮੀਂਹ ਵਰ੍ਹਦੇ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਅਖੌਤੀ ਉੱਚ ਜਾਤੀ ਕਿਸਾਨ ਦੇ ਘਰ ਉਸ ਦੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦਾ ਗੋਹਾ ਸੁੱਟਣ ਗਈ ਇਕ ਗਰਭਵਤੀ ਔਰਤ ਨੂੰ ਲੇਟ ਆਉਣ ਦੇ ਜੁਰਮ ਹੇਠ ਅਥਾਹ ਕੁਟਿਆ ਗਿਆ ਤੇ ਨਿੱਕੀ ਜਾਤ ਦੇ ਮੇਹਣੇ  ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਸਰਕਾਰੀ ਹਸਪਤਾਲ ਬਟਾਲਾ, ਫੇਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰੀ ਪਹੁੰਚ ਕਾਰਨ ਇਲਾਜ ਲਈ ਦਾਖਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਦਿਹਾਤੀ ਮਜ਼ਦੂਰ ਸਭਾ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਕੇ ਇਲਾਜ ਹੋਇਆ ਤੇ ਪਰਚਾ ਦਰਜ ਹੋਇਆ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਮਾਨਸਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਪਿੰਡ ਫਫੜੇ ਭਾਈ ਕੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਚਲ ਰਹੇ ਲੰਗਰ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਸਕੂਲ ਪੜ੍ਹਦੀ ਨਾਬਾਲਗ ਲੜਕੀ, ਨੇ ਲੰਗਰ ਛਕਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਪਰਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰ ਲਈ ਲਫਾਫੇ ਵਿੱਚ ਦਾਲ ਪਾ ਲਈ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਉਥੇ ਹੀ ਭਾਂਡੇ ਮਾਂਜਣ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ ਤੇ ਘਰ ਰੋਟੀ ਪਕਾਉਣ ਵਾਲਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਬੱਸ ਫੇਰ ਕੀ ਸੀ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਖੌਤੀ ਉੱਚ ਜਾਤੀ ਹੰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਉਸ ਲੜਕੀ ਤੋਂ ਦਾਲ ਖੋਹ ਲਈ ਤੇ ਜਾਤੀ ਸੂਚਕ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਲੜਕੀ ਇਸ ਜ਼ਬਰ ਨੂੰ ਸਹਾਰ ਨਾ ਸਕੀ ਤੇ ਘਰ ਆ ਕੇ ਸਲਫਾਸ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਖਾ ਲਈਆਂ। ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ ਮਿਆਦ ਪੁੱਗੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਲੜਕੀ ਤਾਂ ਹਸਪਤਾਲ ਜਾ  ਕੇ ਬਚ ਗਈ ਪਰ ਜਾਤੀ-ਪਾਤੀ ਜਬਰ ਦੀ ਘਿਣਾਉਣੀ ਤਸਵੀਰ ਲੋਕਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਗਈ।
ਕਰਜ਼ੇ ਕਾਰਨ ਮਜਦੂਰਾਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨਾਲ ਬਲਾਤਕਾਰ, ਪੱਠੇ ਲੈਣ ਗਈਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨਾਲ ਬਦਸਲੂਕੀ ਤੇ ਇੱਜਤ ਨਾਲ ਖਿਲਵਾੜ, ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਤੇ ਲਾਏ ਗਏ ਮਜਦੂਰਾਂ ਨਾਲ ਜਾਤ ਅਧਾਰਤ ਵਿਤਕਰਾ, ਪੁਲੀਸ ਹੱਥੋਂ ਬੇਇਜਤੀਆਂ ਅਤੇ ਝੂਠੇ ਪਰਚਿਆਂ ਵਰਗੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਜਿੰਨਾ ਦਾ ਜਿਕਰ ਕਰਨ ਨਾਲ ਇਹ ਲਿਖਤ ਲੰਮੀ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ।
ਸੋ ਗਰੀਬੀ ਕਰਜੇ ਭੁੱਖਮਰੀ ਦੇ ਨਪੀੜੇ ਹੋਏ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜਾਇਦਾਦ ਵਿਹੁਣੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਜਾਤੀਪਾਤੀ ਅਧਾਰਤ ਜਬਰ ਅਤੇ ਪੁਲੀਸ ਜਬਰ ਨਾਲ ਜੂਝਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਬਲਦੀ ਉਤੇ ਤੇਲ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅੱਗੋਂ ਅਜਿਹੇ ਗੰਭੀਰ ਸੰਕਟ ਸਮੇਂ ਬਾਂਹ ਫੜਣ ਵਾਲੀ ਜੱਥੇਬੰਦੀ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਪ੍ਰੌਫ਼ੈਸਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਟੀਮ ਵਲੋਂ ਸੰਨ 2000 ਤੋਂ 2015 ਤੱਕ ਦਾ 6 ਜਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦਾ ਸਰਵੇ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਜਿਸ ਮੁਤਾਬਕ ਇਹਨਾਂ 15 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ 8294 ਕਿਸਾਨ ਅਤੇ 6373 ਖੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰ ਇਸ ਕਲੱਛਣੇ ਵਰਤਾਰੇ (ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ) ਦੀ ਭੇਂਟ ਚੜ੍ਹੇ ਹਨ। ਜੋ ਕਿ ਕੁੱਲ ਖੁਦਕਸ਼ੀਆਂ ਦਾ 56.53 ਫੀਸਦੀ ਕਿਸਾਨ ਅਤੇ 43.45 ਫੀਸਦੀ ਖੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰ ਹਨ। ਅਤੇ ਇੰਨੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ ਗਿਣਤੀ 14667 ਬਣਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਹੋਰ ਦਰਦਨਾਕ ਪੱਖ ਇਹ ਹੈ ਕਿ, ਖੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ 15 ਤੋਂ 31 ਸਾਲ ਤੱਕ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਬਹੁਤ ਉੱਚੀ ਹੈ। ਇਹ ਗਿਣਤੀ ਮਾਨਸਾ, ਬਰਨਾਲਾ, ਲਧਿਆਣਾ ਮੋਗਾ, ਬਠਿੰਡਾ ਅਤੇ ਸੰਗਰੂਰ ਛੇ ਜ਼ਿਲਿਆ ਦੀ ਹੈ, ਬਾਕੀ ਸਾਰਾ ਪੰਜਾਬ ਅਜੇ ਵੱਖਰਾ ਹੈ। ਜਿੰਨਾ ਦਾ ਸਰਵੇ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਨੇ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਵਿੱਚ ਛਪੀ ਰਿਪੋਰਟ ਸਬੰਧੀ ਤਾਜ਼ੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇਕ ਲੱਖ ਕਿਸਾਨਾਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਲੱਖ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹਰ ਸਾਲ 26 ਖੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰ ਅਤੇ 26 ਹੀ ਕਿਸਾਨ ਖੁਦਕਸ਼ੀਆਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਤਾਜਾ ਅੰੜਿਆਂ ਮੁਤਾਬਕ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ 20 ਲੱਖ ਕਿਸਾਨ ਅਤੇ 15 ਲੱਖ ਖੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰ ਹਨ। ਇਸ ਅਨੁਪਾਤ ਅਨੁਸਾਰ ਵੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਮਜਦੂਰਾਂ ਦੀਆਂ ਖੁਦਕਸ਼ੀਆਂ ਜਿਆਦਾ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ ਦੀ ਰੀਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ ਬਾਕੀ ਦੇ ਹੋਰ 7 ਜਿਲਿਆਂ ਦਾ 53.87 ਫੀਸਦੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਵਲੋਂ ਕੀਤੀਆਂ ਖੁਦਕਸ਼ੀਆਂ ਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਖੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰ ਪਰਵਾਰਾਂ ਦੇ ਸਿਰਾਂ 'ਤੇ ਅੱਜ ਤੱਕ 91 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਪਰਵਾਰ ਦਾ ਕਰਜ਼ਾ ਹੈ।
ਹੁਣ ਆਪਾਂ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਨੀਤੀ ਬਾਰੇ ਵੀ ਵਿਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਵੇਲੇ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਸੂਬਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਹਰੇਕ ਚੋਣ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਲੁਭਾਉਣੇ ਵਾਅਦੇ ਅਤੇ ਝੂਠੇ ਲਾਰੇ ਲਾ ਕੇ ਵੋਟਾਂ ਵਟੋਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਬਣਾ ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਰਾ ਕੁੱਝ ਭੁਲ ਭਲਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਵੀ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਹੁਣ ਇਹੋ ਕੁਝ ਬੀ.ਜੇ.ਪੀ. ਨੇ ਵੀ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਹੋ ਕੰਮ ਅਕਾਲੀ-ਭਾਜਪਾ ਨੇ ਅਤੇ ਇਹੋ ਹੀ ਹੁਣ ਵਾਲੀ ਕੈਪਟਨ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕੀਤਾ। ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਲੋਟੂ ਜਮਾਤਾਂ ਦੀਆਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਜਗੀਰਦਾਰ ਜਮਾਤਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਸਦਾ ਕਿਰਤੀ ਜਮਾਤਾਂ ਨਾਲ ਪੱਖਪਾਤੀ ਵਤੀਰਾ ਹੀ ਰੱਖਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਅੱਗੇ ਵੀ ਜਾਰੀ ਰਹੇਗਾ।
ਕੈਪਟਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਹੋਰ ਵਾਅਦਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਰਜਾ ਮੁਆਫੀ ਦਾ ਜੋਰਦਾਰ ਵਾਅਦਾ ਕਰਕੇ ਵੋਟਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਬਣਾਈ ਹੈ। ਪਰ ਹੁਣ ਕਰਜ਼ੇ ਮੁਆਫੀ ਦੇ ਸੁਆਲ ਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਨਿਭਾਇਆ।  ਸਮੁੱਚੇ ਕਰਜ਼ੇ ਮੁਆਫੀ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਈ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕਰਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਫਸੀ ਕਿਸਾਨੀ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਕਰਜ਼ੇ ਮੁਆਫ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਆਪਣਾ ਵਾਅਦਾ ਪੂਰਾ ਕਰੇ। ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਜਾਲਮਾਨਾਂ ਨੀਤੀ ਦੀ ਸਿਖ਼ਰ ਉਸ ਵੇਲੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਜਦੋਂ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਖੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰ ਕੈਪਟਨ ਦੀ ਨਜ਼ਰੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਚੜ੍ਹੇ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਣਗੋਲਿਆਂ ਕੀਤਾ ਹੋਈਆ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਿਛਲੇ ਅਕਾਲੀ-ਭਾਜਪਾ ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਦਸ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰਿਆ ਸੀ। ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦੌਰਾਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੁੱਦਿਆਂ ਤੇ ਬਾਦਲ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ ਪਰ ਉਸਨੇ ਵੀ ਸਦਾ ਹੀ ਖੇਤ ਮਜਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਅਣ-ਗੋਲਿਆਂ ਹੀ ਰੱਖਿਆ।
ਅਸੀਂ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਮਜਦੂਰਾਂ ਨਾਲ ਇਹ ਰਵੱਈਆ ਜਮਾਤੀ ਵਿਰੋਧ ਕਾਰਨ ਹੀ ਹੈ। ਬਦਲ-ਬਦਲ ਕੇ ਆਈਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਜਮਾਤੀ ਖਾਸੇ ਮੁਤਾਬਤ ਖੇਤ ਮਜਦੂਰਾਂ ਵੱਲ ਸਦਾ ਬੇ-ਰੁਖੀ ਹੀ ਅਖਤਿਆਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਵਿਰੋਧੀ ਜਮਾਤ ਤੋਂ ਭਲੇ ਦੀ ਆਸ ਕਰਨਾ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੀ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਜਮਾਤ ਨੂੰ ਹਲੂਣ ਕੇ ਜਗਾਈਏ। ਆਪਣੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਤਰਫ ਤੋਂ ਮਜਦੂਰਾਂ ਦੇ ਕਰਜ਼ੇ ਮੁਆਫੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮਸਲਿਆਂ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਹੋਰ ਮਜ਼ਦੂਰ ਹਿਤੈਸ਼ੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝੇ ਘੋਝਾਂ ਲਈ ਵੀ ਜਮੀਨ ਤਿਆਰ ਕਰੀਏ। ਘਰੀਂ ਬੈਠੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਅਣਜਾਣ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਕਰੀਏ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ਪਾਈਏੇ।
ਖੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਘਰ ਘਰ ਪਹੁੰਚ ਕਰਕੇ ਸਮਝਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਚੇਤਨ ਕਰੀਏ ਕਿ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰਨਾ ਆਪਣੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਲਈ ਮੈਦਾਨ ਖਾਲੀ ਕਰਨ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਸ ਜਲਾਲਤ ਭਰੀ ਜਿੰਦਗੀ ਜੀਉਣ ਨਾਲੋਂ ਮਰਨਾ ਚੰਗਾ ਹੈ ਤਾਂ ਮਰਨ ਲਈ ਖੁਦਕਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਗਲ ਪੈ ਕੇ ਮਰਨਾ ਕਿਤੇ ਬੇਹਤਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਮੌਤ ਸ਼ਾਨਾਮੱਤੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਆਓ ਮਜਦੂਰਾਂ ਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਏਕਾ ਉਸਾਰਦੇ ਹੋਏ ਤਿੱਖੇ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਰਾਹ ਅਖਤਿਆਰ ਕਰੀਏ। ਇਹੋ ਹੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਅਸਲੀ ਰਾਹ ਹੈ। ਮੈਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੀ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸਲੋਕ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਗਲ ਖਤਮ ਕਰਾਂਗਾ।
ਚੂੰ ਕਾਰ ਅੱਜ ਹਮਾਂ ਹੀਲਤੇ ਦਰ ਗੁਜੱਸ਼ਤ।
ਹਲਾਲ ਅਸਤ ਬੁਰਦਨ ਬਾ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰ ਦਸਤ।